Μια αιφνίδια και τραυματική απώλεια διαλύει τους συναισθηματικούς κόσμους των ανθρώπων και αλλάζει θεμελιωδώς τις ζωές τους. Προκαλεί πολλαπλά τα αποθέματα και τις δυνάμεις τους, συνοδεύεται από συναισθήματα σοκ και σύγχυσης ενώ τα συνοδά συμπτώματα είναι πιο έντονα και επίμονα και διαρκούν περισσότερο από αυτά που συνήθως συνοδεύουν μια μη τραυματική ή αναμενόμενη απώλεια.
Επικύρωση της ψυχικής δυσκολίας και του πόνου:
Ένα από τα πιο καίρια κομμάτια στην αντιμετώπιση μιας απώλειας είναι η αναγνώριση της ψυχικής δυσφορίας και των ακραίων συναισθημάτων που μπορεί να προκαλέσει. Τα άτομα μπορεί να βιώνουν, μεταξύ άλλων:
– Ενοχή, γιατί δεν κατάφεραν να προστατεύσουν ή να βοηθήσουν το αγαπημένο πρόσωπο.
– Οργή και θυμό, ειδικά σε περιπτώσεις αμέλειας, ατυχήματος, δολοφονίας, που εμπλέκουν τρίτους.
– Απογοήτευση και δυσαρέσκεια απέναντι σε κοντινά πρόσωπα που είτε αποφεύγουν το ζήτημα είτε δεν τοποθετούνται με ευαισθησία απέναντι σε αυτό.
– Ντροπή, λόγω δυσκολίας συγκέντρωσης ή μνήμης μετά το γεγονός που μπορεί να επιδεινώσει την λειτουργικότητά τους.
– Ανεπάρκεια και προσωπική αποτυχία, όταν εξακολουθούν μετά από κάποιο διάστημα να αισθάνονται έντονο πόνο και δυσφορία σε σχέση με την απώλεια.
Είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε ότι οι έντονες αντιδράσεις σε τέτοιου είδους καταστάσεις είναι φυσιολογικές και αναμενόμενες και δεν αποτελούν επ’ ουδενί ένδειξη αδυναμίας ή αποτυχίας του ατόμου να παραμείνει ανεπηρέαστος, ψύχραιμος ή δυνατός απέναντι σε μια συνθήκη που καταρρακώνει. Έπειτα, δεν διαρκούν για πάντα, ακόμα κι αν αυτό μοιάζει αρχικά το επικρατέστερο σενάριο και αίσθημα.
Αποφυγή και μοίρασμα:
Η αποφυγή σκέψεων, αναμνήσεων, ανθρώπων, αντικειμένων, πλαισίων μπορεί να μειώσει την δυσφορία και να προσφέρει ανακούφιση μονάχα προσωρινά. Κάτι που έχει αποδειχθεί ωφέλιμο για τα άτομα, ειδικά στην περίπτωση που κανείς έχει βιώσει ένα τραυματικό γεγονός, είναι το να μιλήσουν για την εμπειρία τους, είτε με κάποιον επαγγελματία είτε με ένα πρόσωπο με το οποίο αισθάνονται ασφάλεια. Οι άνθρωποι συχνά έχουν την ανάγκη να περιγράψουν το γεγονός, να κατανοήσουν τι και πώς συνέβη, τι προκάλεσε τον θάνατο, ποιος ήταν υπεύθυνος και με ποιον τρόπο, ποιες λεπτομέρειες καθόρισαν την απώλεια.
Είναι πολύ σημαντικό τα άτομα να ακολουθούν τον δικό τους ρυθμό σε αυτήν την συνθήκη, χωρίς να βιάζονται και χωρίς να μιλούν αν δεν το επιθυμούν. Πολύ συχνά μια επιβεβλημένη εξιστόρηση, με αναίτιες λεπτομέρειες, μπορεί να επανατραυματίσει, γι’ αυτό και είναι απαραίτητο στην διάρκεια αυτής της ούτως ή άλλως κοπιώδους και σκληρής διαδικασίας το άτομο να αισθάνεται ασφάλεια και εμπιστοσύνη.
Κοινωνικό δίκτυο:
Πριν από οποιαδήποτε θεραπευτική έκθεση και τριβή με το τραυματικό γεγονός, είναι σημαντικό να αναζητηθούν τα αποθέματα των ατόμων, οι ικανότητες, οι δυνατότητες και το δίκτυο υποστήριξης που διαθέτουν. Η κοινωνική υποστήριξη είναι ένας βασικός παράγοντας ψυχικής ισορροπίας και ένα καίριο στοιχείο της οποιασδήποτε θεραπευτικής παρέμβασης, επομένως πρέπει να δοθεί προσοχή και έμφαση τόσο στην ύπαρξη όσο και στην διαθεσιμότητα των ανθρώπων που στηρίζουν το άτομο που πενθεί.
Ενημέρωση και μέσα κοινωνικής δικτύωσης:
Ο κατακλυσμός της πληροφόρησης και οι πολλαπλές οπτικές, η παρεμβατικότητα και η αναίσχυντη συχνά διαχείριση των θεματικών από τα μέσα, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις μαζικών απωλειών, μπορούν να διαταράξουν σημαντικά την ψυχική ισορροπία αλλά και την διεργασία του πένθους, αφήνοντας τα άτομα χωρίς χώρο και χρόνο για να επεξεργαστούν τον συναισθηματικό αντίκτυπο της απώλειας. Καλό θα είναι να αποφεύγεται οτιδήποτε εντείνει την ανησυχία και επιδεινώνει τα συμπτώματα του ατόμου που πενθεί.
Κοινωνικοπολιτική διάσταση:
“Όταν με καλούν να μιλήσω για το ψυχικό τραύμα και τη θεραπεία του, κάποιες φορές οι παρευρισκόμενοι μου ζητούν να αφήσω κατά μέρος την πολιτική και να περιοριστώ αποκλειστικά στα νευροεπιστημονικά δεδομένα.
Μακάρι να μπορούσα να διαχωρίσω το ψυχικό τραύμα από την πολιτική, αλλά όσο συνεχίζουμε να ζούμε στην άρνηση και να θεραπεύουμε μόνο το τραύμα, αγνοώντας τις αιτίες του, είμαστε καταδικασμένοι να αποτύχουμε.
Στον σημερινό κόσμο, η πιθανότητα μιας ασφαλούς και υγιούς ζωής εξαρτάται μάλλον από τον ταχυδρομικό κώδικα παρά από τον γενετικό κώδικα.”
*Bessel A. Van der Kolk, διευθυντής στο Κέντρο Ψυχικού Τραύματος στο Brookline της Μασαχουσέτης.
Οι περισσότερες, αν όχι όλες, οι μορφές ανθρώπινης δυστυχίας δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν ως ατομικές υποθέσεις. Η πολιτική διάσταση του τραύματος και της απώλειας και οι κοινωνικές, οικονομικές, πολιτισμικές διαστάσεις που εμπλέκονται οφείλουν να αποτελούν βασικό κομμάτι της όποιας ψυχοθεραπευτικής και μη υποστήριξης.
Ευθύνη του θεραπευτή:
Καθώς το επάγγελμα του ψυχοθεραπευτή παραμένει επιβαρυντικό ακόμα και στις ευνοϊκότερες των συνθηκών, είναι απαραίτητο σε ιδιαίτερα επιβαρυντικές, προσωπικά και κοινωνικά, περιόδους οι θεραπευτές να φροντίζουν για την δική τους ψυχική ισορροπία και να αναζητούν βοήθεια και υποστήριξη για την αντιμετώπιση του δικού τους φορτίου, διασφαλίζοντας την αποτελεσματικότητα και τον επαγγελματισμό τους.
*Van der Kolk, Bessel. (2022). Το σώμα δεν ξεχνά. Εκδόσεις Κλειδάριθμος.
Ανδρομάχη Σδούκου
Ψυχολόγος-Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
Painting: Illustration by Javier Jaen