Αγγελάκη 1, Θεσσαλονίκη
2315 558 267

Διαταραχές άγχους και τρόποι αντιμετώπισης

Τι είναι άγχος και γενικευμένη αγχώδης διαταραχή

Ο όρος άγχος (anxiety) προέρχεται από το ρήμα ἄγχω, που στην αρχαία ελληνική γλώσσα σημαίνει σφίγγω ή πνίγω. Το άγχος είναι ένα διάχυτο, έντονα δυσάρεστο, ακαθόριστο συναίσθημα ανησυχίας, επί απουσίας εξωτερικού φοβογόνου ερεθίσματος. Συνοδεύεται από μια ποικιλία σωματικών ενοχλημάτων από το αυτόνομο νευρικό σύστημα, όπως ταχυπαλμία, δυσκολία αναπνοής, πονοκέφαλο, τάση για έμετο, ιδρώτα κ.α.  Προειδοποιεί το άτομο για την αντιμετώπιση μιας μελλοντικής απειλής και το προετοιμάζει (σωματικά και ψυχικά) να λάβει μέτρα, βοηθώντας έτσι στην επιβίωσή του.

Οι συνθήκες ζωής και οι γρήγοροι ρυθμοί της καθημερινότητας έχουν ως αποτέλεσμα να βιώνει ο άνθρωπος άγχος στην καθημερινότητά του σε διαφορετικούς τομείς της ζωής, όπως για παράδειγμα στην εργασία του ή στις διαπροσωπικές του σχέσεις. Συχνά το άγχος προκαλείται από κάποια αλλαγή στη ζωή του ατόμου, π.χ. απώλεια εργασίας ή μια επικείμενη εξέταση, όπου το άτομο αισθάνεται πως δεν έχει τον έλεγχο. Για τους περισσότερους ανθρώπους το έντονο άγχος εξαφανίζεται όταν το πρόβλημα λυθεί και πολλές φορές αρκεί απλώς το πέρασμα του χρόνου για να υποχωρήσει η ενόχληση. Ωστόσο, για ορισμένους ανθρώπους το άγχος συνεχίζει να υπάρχει για μεγάλο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα την έντονη δυσφορία και την έκπτωση της λειτουργικότητας σε παραπάνω από έναν τομείς της ζωής τους. Λέμε πως το άτομο πάσχει από κάποια διαταραχή άγχους όταν αυτή η ανησυχία διαρκεί για παραπάνω από 6 μήνες και είναι δυσανάλογη με την επικινδυνότητα των καταστάσεων που την έχει προκαλέσει. Είναι συχνό οι διαταραχές άγχους (anxiety disorders) να συνυπάρχουν με άλλες διαταραχές, συμπεριλαμβάνοντας τη χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών που μπορούν να καλύπτουν τα συμπτώματα του άγχους ή να τα χειροτερεύουν.

 

Αγχώδεις διαταραχές: τύποι, συμπτώματα και θεραπεία

Υπάρχουν έξι διαφορετικοί τύποι αγχωδών διαταραχών:

  1. Διαταραχή Πανικού
  2. Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (OCD)
  3. Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD)
  4. Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους (Κοινωνική Φοβία)
  5. Ειδικές Φοβίες
  6. Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή

Αγχώδεις διαταραχές: τύποι και συμπτώματα

  • Η διαταραχή πανικού (panic disorder) χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση µίας έντονης κρίσης άγχους που κορυφώνεται γρήγορα (συνήθως εντός 10 λεπτών) και συνοδεύεται από αίσθηµα επερχόμενης καταστροφής (θάνατος, απώλεια του ελέγχου, λιποθυµία κλπ.). Συνοδεύεται από έντονα σωματικά συμπτώματα όπως εφίδρωση, τρέμουλο, ταχυπαλμία, ξηροστομία κ.α. Τα άτομα με διαταραχή πανικού αποφεύγουν γεγονότα ή καταστάσεις καθώς υπάρχει ο φόβος εμφάνισης μιας καινούριας κρίσης. Δεν μπορούν να προβλέψουν πότε ή πού θα συμβεί η κρίση, και αυτό τους δημιουργεί παραπάνω φόβο και άγχος.
  • Η Ιδεοψυχαγκαστική Διαταραχή (obsessive–compulsive disorder, OCD) χαρακτηρίζεται από ιδεοληψίες (ιδέες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις αιφνίδιας εισβολής και επίμονες), οι οποίες οδηγούν σε καταναγκασμούς (σκόπιμες συμπεριφορές) με τελετουργικό χαρακτήρα. Οι σκέψεις αυτές είναι ακούσιες, επαναλαμβανόμενες, ανεπιθύμητες, και προκαλούν δυσφορία και άγχος στον ασθενή. Η εκτέλεση τελετουργιών προσφέρει προσωρινή ανακούφιση από το άγχος που δημιουργείται από τις έμμονες ιδέες, και αποσκοπεί στην ακύρωση των ιδεοληψιών και στη μείωση του άγχους που προκαλούν οι ιδεοληψίες. Συχνά η ανάγκη των ατόμων να εκτελέσουν τις καταναγκαστικές συμπεριφορές δυναμώνει στην πάροδο του χρόνου, με αποτέλεσμα να γίνονται εξαιρετικά χρονοβόρες και να επηρεάζουν τη φυσιολογική λειτουργία του ατόμου.
    Οι πιο συχνές ιδεοληψίες αφορούν σε σκέψεις μόλυνσης, παθολογικής αμφιβολίας, συμμετρίας, επιθυμίες σεξουαλικού περιεχομένου και απαράδεκτες ενδόμυχες εικόνες.
  • Η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (post–traumatic stress disorder, PTSD) αποτελεί ένα σύνδρομο όπου το άτομο εμπλέκεται ή είναι παρών σε ένα στρεσογόνο γεγονός εξαιρετικά μεγάλης έντασης, όπως για παράδειγμα μία φυσική καταστροφή ή κάποια σωματική απειλή. Το άτομο που αναπτύσσει PTSD μπορεί το ίδιο να έχει υποστεί σωματική βλάβη ή να είναι μάρτυρας σε κάποιο ζημιογόνο γεγονός που αφορά οικογενειακό ή άγνωστο πρόσωπο. Το άτομο αντιδρά με φόβο, αίσθημα αβοηθητότητας, ψυχικό τρόμο, απώλεια ενδιαφέροντος, ενώ παρουσιάζει επανειλημμένα έντονες αναβιώσεις του γεγονότος, είτε σε εγρήγορση είτε σε εφιαλτικά όνειρα.

 

  • Η Κοινωνική Φοβία (social anxiety disorder) είναι η αγχώδης διαταραχή η οποία μπορεί να περιγραφεί ως μια ισχυρή αίσθηση φόβου σε περιπτώσεις ταπείνωσης ή αμηχανίας. Χαρακτηρίζεται από έντονο και επίμονο φόβο για κοινωνικές καταστάσεις, στις οποίες το άτομο πρέπει να επιτελέσει κάτι μπροστά σε ανθρώπους που είναι άγνωστοι είτε πρόκειται για άτομα εξουσίας (π.χ. δημόσια ομιλία, να πιούνε και να φάνε δημόσια, να χρησιμοποιήσουν τουαλέτα κοινής χρήσης κ.α). Το άτομο αναγνωρίζει και αναφέρει ότι το άγχος του είναι υπερβολικό και αυτό επιφέρει έκπτωση της λειτουργικότητας του καθημερινά, ενώ παράλληλα αποφεύγει τις επίφοβες κοινωνικές εκδηλώσεις, είτε τις υπομένει υπό το βάρος έντονου άγχους.

 

  • Η Ειδική Φοβία (specific phobias) περιγράφεται σαν ένας επίμονος και αδικαιολόγητος φόβος για κάποιο συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση που στην πραγματικότητα δεν αποτελεί απειλή. Μερικές από τις πιο κοινές φοβίες είναι ο έντονος φόβος για τα ύψη, τα φίδια, τις κυλιόμενες σκάλες, τα σκυλιά, τις αράχνες, το αίμα κλπ. Οι ασθενείς προσαρμόζουν τον τρόπο ζωής τους ώστε να αποφεύγουν φοβικές καταστάσεις, αν και γνωρίζουν ότι είναι αβάσιμες και μη ρεαλιστικές φοβίες. Η έναρξη της νόσου είναι συνήθως στην παιδική ηλικία, παραμένει όμως στην ενήλικη ζωή.

 

  • Η Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή (ΓΑΔ, generalized anxiety disorder) χαρακτηρίζεται από υπερβολικό και ασύμβατο άγχος με τις περιστάσεις, που επιμένει σε βάθος χρόνου και δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένες καταστάσεις ούτε προκαλείται από κάποιο ειδικό ερέθισμα. Το άτομο αδυνατεί να ελέγξει το άγχος και την ανησυχία του τις περισσότερες ημέρες τουλάχιστον σε διάστημα 6 μηνών. Τα άτομα περνούν την ημέρα γεμάτα με υπερβολική ένταση και ανησυχία (worry) στη σκέψη η οποία αφορά συνήθως καθημερινά προβλήματα του ανθρώπου, όπως η εργασία του, η προσωπική του ζωή ή η υγεία του. Μερικές φορές μόνο η σκέψη στη διάρκεια της ημέρας παράγει άγχος. Άτομα με ΓΑΔ φαίνεται ότι δεν μπορούν να ξεφορτωθούν τις ανησυχίες τους, παρόλο που συνήθως συνειδητοποιούν ότι η ανησυχία τους είναι πιο έντονη από μια πραγματική κατάσταση. Αυτά τα άτομα δεν μπορούν να χαλαρώσουν, τρομάζουν εύκολα, και έχουν δυσκολία στη συγκέντρωση και διαταραχές στον ύπνο. Σωματικά συμπτώματα που συνοδεύουν συχνά την εν λόγω διαταραχή περιλαμβάνουν κόπωση, πονοκεφάλους, μυϊκούς πόνους, δυσκολία στην κατάποση, τρέμουλο, συσπάσεις, ευερεθιστότητα, εφίδρωση, ναυτία και ζάλη. Άτομα με πιο ήπιο επίπεδο άγχους μπορούν να ανταποκριθούν στην καθημερινότητα τους, υπάρχουν όμως και οι περιπτώσεις που η διαταραχή συνοδεύεται από σημαντική έκπτωση της λειτουργικότητας και δυσκολία στην εκτέλεση των καθημερινών δραστηριοτήτων.

Άγχος και αγχώδεις διαταραχές: Αίτια και θεραπεία

Γιατί προκύπτει μια αγχώδης διαταραχή;

  • Γενετική προδιάθεση
  • Προσωπικότητα, ψυχολογικά χαρακτηριστικά, γνωσιακές λειτουργίες
  • Τρόπος ζωής, στρεσσογόνα γεγονότα, τραύμα
  • Συνθήκες ζωήςπ.χ. ανισότητες, φτώχεια, ακόμη και η κλιματική αλλαγή
  • Σωματικές παθήσεις (χρόνιες και μη)

 

Πώς θεραπεύονται οι αγχώδεις διαταραχές;

Η θεραπεία των αγχώδων διαταραχών συνίσταται, όπως και στα περισσότερα ψυχικά νοσήματα, στους δύο βασικούς άξονες φαρμακοθεραπεία και ψυχοθεραπεία. Η έρευνα έχει δείξει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των διαταραχών αυτών μπορεί να θεραπευθεί αν φυσικά διαγνωσθεί έγκαιρα και τύχει της κατάλληλης αντιμετώπισης. Σε περιπτώσεις σοβαρής έντασης των συμπτωμάτων, ο συνδυασμός των δύο είναι αυτός που φαίνεται να έχει την μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Η γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία (cognitive behavioral therapy) είναι η πιο διαδεδομένη μορφή ψυχοθεραπείας για την αντιμετώπιση των διαταραχών άγχους. Ιδιαίτερη μορφή αυτής της θεραπείας με ικανοποιητικά αποτελέσματα είναι η «έκθεση και πρόληψη απάντησης». Εδώ ο ασθενής εκτίθεται στην κατάσταση που πυροδοτεί το άγχος, τα σωματικά συμπτώματα και τους καταναγκασμούς του, και ταυτόχρονα λαμβάνεται μέριμνα ώστε το άτομο να μην αναπαράγει τις συνηθισμένες του παθολογικές συμπεριφορές.

Κλείνοντας, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως ο πρωτόγονος άνθρωπος βίωσε το άγχος ως μια προειδοποίηση ή μια απειλή κατά της ζωής του από φυσικούς κινδύνους και εχθρούς, γεγονός που τον οδήγησε στην ικανότητα να σκέπτεται, να υπολογίζει και να οργανώνει την άμυνά του. Παρόλο που η ζωή του σύγχρονου ανθρώπου δεν απειλείται πλέον από φυσικούς κινδύνους, εντούτοις, βιώνει την εμπειρία του άγχους ως μια απειλή προσωπικής ήττας και απόρριψης. Είναι αλήθεια πως όλοι μας έχουμε έρθει λίγο πολύ αντιμέτωποι με καταστάσεις παροδικού  άγχους. Όταν όμως  τα συμπτώματα που βιώνουμε είναι πιο σοβαρά από την ίδια την κατάσταση που τα προκάλεσε, τότε αρχίζουν να διαταράσσουν την καθημερινότητά μας. Είναι σημαντικό λοιπόν για την ψυχική μας υγεία να «ακούμε» το σώμα μας και να εντοπίζουμε έγκαιρα τις ενδείξεις και τα συμπτώματα, παρ’ όλο που πολλές φορές η συνειδητοποίηση προκαλεί φόβο, γιατί μόνο έτσι θα μπορέσουμε να απαλλαγούμε από το άγχος με την βοήθεια ενός ειδικού και  το κατάλληλο υποστηρικτικό πλαίσιο.

 

Πηγές:

 

 

Θωμαή Χοροζοπούλου

Ψυχολόγος