Πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος μας; Γιατί κάποιοι λένε πως ο εγκέφαλος αυτοθεραπεύεται;
Τα τελευταία χρόνια, ο τομέας της ιατρικής, των νευροεπιστημών, της νευροψυχολογίας συντέλεσαν στην αυξανόμενη κατανόηση της νευροπλαστικότητας – την αξιοσημείωτη ικανότητα του εγκεφάλου να αναδιοργανώνεται και να προσαρμόζεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Αυτό το άρθρο εμβαθύνει στον συναρπαστικό κόσμο της νευροπλαστικότητας, διερευνώντας τις επιπτώσεις της στη ψυχική υγεία και την πρακτική της ψυχοθεραπείας. Κατανοώντας και αξιοποιώντας τη νευροπλαστικότητα, μπορούμε να ξεκλειδώσουμε νέους δρόμους για θεραπεία, ανάπτυξη και μεταμόρφωση.
Τι είναι η νευροπλαστικότητα;
Η νευροπλαστικότητα, που συχνά αναφέρεται ως πλαστικότητα του εγκεφάλου, είναι η εξαιρετική ικανότητα του εγκεφάλου να “επαναπροσαρμόζεται” ως απάντηση σε εμπειρίες, στη μάθηση και σε περιβαλλοντικές επιρροές. Κάποτε, οι ερευνητές πίστευαν ότι η δομή και οι λειτουργίες του εγκεφάλου είχαν σταθεροποιηθεί στην ενήλικη ζωή, η έρευνα έχει δείξει τώρα ότι ο εγκέφαλος παραμένει εύπλαστος σε όλη τη ζωή. Αυτή η δυναμική διαδικασία περιλαμβάνει το σχηματισμό νέων νευρωνικών συνδέσεων, την αποδυνάμωση αχρησιμοποίητων συνδέσεων και την προσαρμογή των υπαρχόντων νευρωνικών κυκλωμάτων για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των μεταβαλλόμενων συνθηκών. Όσο δίνουμε ερεθίσματα στον εγκέφαλο μας δηλαδή, αυτός προσπαθεί να προσαρμοστεί και να μας βοηθήαει!
Ποια είναι τα στοιχεία νευροπλαστικότητας;
Μελέτες που χρησιμοποιούν προηγμένες τεχνικές νευροαπεικόνισης, όπως η λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (fMRI) και η Απεικόνιση τανυστή διάχυσης (DTI) έχουν παράσχει πειστικές ενδείξεις νευροπλαστικότητας στη πράξη. Για παράδειγμα, η έρευνα έχει δείξει δομικές αλλαγές στον εγκέφαλο ατόμων που μαθαίνουν νέες δεξιότητες, αναρρώνουν από εγκεφαλικούς τραυματισμούς ή υποβάλλονται σε ψυχοθεραπεία. Αυτές οι αλλαγές συνοδεύονται από λειτουργικές αλλαγές, αντανακλώντας την αξιοσημείωτη ικανότητα του εγκεφάλου για προσαρμογή και αναδιοργάνωση.
Ποιες οι επιπτώσεις στην ψυχοθεραπεία;
Η νευροπλαστικότητα έχει βαθιές επιπτώσεις στον τομέα της ψυχοθεραπείας. Παραδοσιακά, η ψυχοθεραπεία στόχευε στην ανακούφιση των συμπτωμάτων αντιμετωπίζοντας δυσπροσαρμοστικά πρότυπα σκέψης και συμπεριφορές. Ωστόσο, με την κατανόηση της νευροπλαστικότητας, οι ψυχοθεραπευτές μπορούν τώρα να διευκολύνουν μόνιμες αλλαγές στη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου. Συμμετέχοντας σε στοχευμένες παρεμβάσεις, όπως η υποστηρικτική ψυχοθεραπεία, η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT), οι πρακτικές που βασίζονται στην ενσυνειδητότητα ή η τραυματοθεραπεία EMDR, τα άτομα μπορούν να αναδιαμορφώσουν ενεργά τα νευρωνικά τους δίκτυα για να προωθήσουν την ψυχική ευεξία και την ανθεκτικότητα.
Πώς αξιοποιείται η νευροπλαστικότητα στην πράξη;
Η ενσωμάτωση των αρχών της νευροπλαστικότητας στις ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις μπορεί να ενισχύσει την αποτελεσματικότητά τους. Οι θεραπευτικές προσεγγίσεις που δίνουν έμφαση στη βιωματική μάθηση, τη συναισθηματική ρύθμιση και την απόκτηση δεξιοτήτων αξιοποιούν την προσαρμοστική ικανότητα του εγκεφάλου. Για παράδειγμα, η θεραπεία έκθεσης για τις αγχώδεις διαταραχές αξιοποιεί τη νευροπλαστικότητα εκθέτοντας σταδιακά τα άτομα σε φοβογόνα ερεθίσματα, επιτρέποντας στον εγκέφαλο να επαναξιολογήσει και να επαναπροσδιορίσει τις σχετικές απειλές.
Άλλο παράδειγμα είναι η γνωστική επανεκτίμηση. Μια γνωσιακή στρατηγική όπου συνειδητά το άτομο αλλάζει τον τρόπο σκέψης του για μία κατάσταση ώστε να αλλάξει και η συναισθηματική αντίδραση. Σε αυτή την στρατηγική συμμετέχει ο προμετωπιαίος φλοιός και μεταλλάσει τα μηνύματα που στέλνει η αμυγδαλή σχετικά με τη συναισθηματική αντίδραση. Πολλοί ίσως αμφιβάλλουν για την αποτελεσματικότητα των γνωσιακών στρατηγικών ωστόσο έχει αποδειχθεί συστηματικά ότι με την πάροδο του χρόνου ο εγκέφαλος εκπαιδεύεται, όπως ένας μυς στο γυμναστήριο και μεταβάλλονται τα νευρωνικά δίκτυα για να μειώσουν την ένταση του αρνητικού συναισθήματος.
Επιπλέον, οι παρεμβάσεις που επικεντρώνονται στην επίγνωση και τον διαλογισμό έχει αποδειχθεί ότι προκαλούν δομικές και λειτουργικές αλλαγές σε βασικές περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την προσοχή, τη ρύθμιση των συναισθημάτων και την αυτογνωσία. Με την καλλιέργεια πρακτικών αυτογνωσίας και ενσυνειδητότητας, τα άτομα μπορούν να ενισχύσουν τις νευρικές οδούς που εμπλέκονται στη διαχείριση της ανθεκτικότητας και του στρες, οδηγώντας σε μακροπρόθεσμα οφέλη για την ψυχική υγεία.
Η νευροπλαστικότητα αντιπροσωπεύει μια επαναστατική έννοια που έχει μεταμορφώσει την κατανόησή μας για τον εγκέφαλο και τις δυνατότητές του για αλλαγή. Στον τομέα της νευροψυχολογίας και της ψυχοθεραπείας, η αξιοποίηση της νευροπλαστικότητας προσφέρει νέα ελπίδα σε άτομα που τους απασχολούν προβλήματα ψυχικής υγείας. Αγκαλιάζοντας τις τεκμηριωμένες παρεμβάσεις που προάγουν τη νευρική πλαστικότητα, οι θεραπευτές μπορούν να εξοπλίσουν τους θεραπευόμενους μέσα από το ταξίδι της ψυχοθεραπείας, ανάπτυξης και μεταμόρφωσης. Στο θεραπευτικό κέντρο Νους, σκοπός μας είναι να ξεκλειδώσουμε τις απεριόριστες δυνατότητες του ανθρώπινου εγκεφάλου και ας ανοίξουμε το δρόμο για ένα λαμπρότερο μέλλον στη φροντίδα της ψυχικής υγείας.
Ιωάννα Σαμαρά
Νευροψυχολόγος, Ειδική Αγωγή παιδιών & εφήβων