Ανάμεσα στον πανικό, την ψύχραιμη προφύλαξη και την άρνηση: οι ψυχολογικές αντιδράσεις απέναντι στην κρίση του κορονοϊού
Για όλους μας οι μέρες που ζούμε αποτελούν μια πρόκληση. Μια πρόκληση να βρούμε, όσο είναι εφικτό, μια εσωτερική ισορροπία που θα οδηγήσει σε σωστές αποφάσεις, στο να προφυλαχτούμε με ψυχραιμία και να μην αφήσουμε τον πανικό ή την άρνηση να μας κυριεύσει.
Ας δούμε πρώτα πως αντιδρούν συνήθως οι άνθρωποι όταν έρχονται αντιμέτωποι με μια απειλή όπως είναι ο κορονοϊός. Είτε πρόκειται για μια άγνωστη μεταδοτική ασθένεια, είτε το να βρεθούμε αντιμέτωποι μ’ ένα φίδι, είναι το ίδιο κομμάτι του εγκεφάλου μας που αρχικά «ξυπνά». Το ξέσπασμα μιας πανδημίας ενεργοποιεί πρώτα τον πιο παλιό και πρωτόγονο, τον «θερμό» μας εγκέφαλο, που είναι στενά συνδεδεμένος με την επιβίωση μας.
Το κέντρο συναγερμού μας ενεργοποιείται, «χτυπάει» κόκκινο και νιώθουμε πανικό, μια φυσιολογική αντίδραση. Αυτό το κέντρο που έχουμε όλοι μέσα μας λειτουργεί γρήγορα, άμεσα χωρίς δεύτερες σκέψεις και ανάλυση.
Σε αυτήν την πρώτη αντίδραση του πανικού και καθώς οι πληροφορίες σχετικά με τον κορονοϊό, ιδιαίτερα στην αρχή δεν ήταν αρκετές και ξεκάθαρες, είναι φυσικό να υπερεκτιμήσουμε τον κίνδυνο (π.χ. φόβοι του τύπου ότι μπορεί ο ιός να μεταδίδεται μέσα από τον αέρα).
Με τις ειδήσεις να έρχονται κάθε τόσο στο κινητό μα και την τηλεόραση να παίζει συνέχεια είναι απολύτως φυσιολογικό το μυαλό μας να μην σταμάτα να παράγει σκέψεις και καταστροφικά σενάρια. Αντιδρώντας σ΄αυτά ψάχνουμε για μια αίσθηση ελέγχου και έτσι οι πράξεις μας μπορεί να είναι παρορμητικές και υπερβολικές (όπως το άδειασμα των σουπερ μάρκετ από προϊόντα προσωπικής υγιεινής).
Εκτός από τον πανικό υπάρχει και η ψυχολογική αντίδραση της άρνησης που ίσως είναι η πιο δύσκολη να κατανοήσουμε. Η άρνηση είναι η στάση που χαρακτηρίζει τα άτομα που δεν ακολουθούν τις οδηγίες των ειδικών για κοινωνική απομάκρυνση.
Η απομόνωση στο σπίτι είναι μια ριζική αλλαγή στην ζωή μας για την οποία είχαμε πολύ λίγο χρόνο να προετοιμαστούμε και αυτό έκανε την πρόκληση για ορισμένους ανθρώπους ακόμα μεγαλύτερη. Ο αυτo-περιορισμός έρχεται σε αντίθεση με την έμφυτη τάση που έχουμε ως ανθρώπινο είδος να στρεφόμαστε ο ένας στον άλλο για να επιβιώνουμε.
Η άρνηση αποτελεί έναν από τους πιο συνηθισμένους μηχανισμούς άμυνας που όλοι μας μπορεί να επιστρατεύσουμε υποσυνείδητα για να προστατεύσουμε τον ψυχισμό μας από το άγχος και τις πιέσεις που δεχόμαστε.
Σε όλους μας υπάρχει επίσης και ένα παιδικό κομμάτι του εαυτού μας που δεν θέλει να πειθαρχήσει και που δεν θέλει να στερηθεί. Για να αποφύγει την πραγματικότητα, αρχίζει να εκλογικεύει και να μπλοκάρει υποσυνείδητα τις εξωτερικές πληροφορίες που λαμβάνουμε.
Όπως όλοι οι μηχανισμοί άμυνας έτσι και η άρνηση μας δίνει λίγο χρόνο να προσαρμοστούμε. Μετά το αρχικό στάδιο της άρνησης ως αντιμετώπιση μια ακραίας κατάστασης (όπως είναι ένα πένθος, μια απώλεια, ένα τραύμα) χρειάζεται να περάσουμε σε άλλους τρόπους διαχείρισης.
Ο καθένας μας χρειάζεται να κινητοποιηθεί τώρα. Για να καταλάβει και να αποδεχτεί κάποιος την άμεση ανάγκη της εφαρμογής αυστηρών μέτρων χρειάζονται ξεκάθαρες πληροφορίες που να είναι εύκολο να γίνουν αντιληπτές από όλους. Ηλικιωμένοι και νεαροί δυσκολεύονται να καταλάβουν την σοβαρότητα της κατάστασης και να αλλάξουν τις συνήθειες τους.
Συχνά πιστεύουμε ότι η πρόκληση φόβου θα οδηγήσει στις σωστές επιλογές. Όμως αυτό μπορεί να προκαλέσει, μια εσωτερική αντίσταση στην συμμόρφωση, ιδιαίτερα στους εφήβους και στους νεαρούς ενήλικες. Αρκεί να αναλογιστούμε την αναποτελεσματικότητα των αποκρουστικών φωτογραφιών στα πακέτα των τσιγάρων.
Αυτό που συμβαίνει όταν ακούμε τα τρομακτικά σενάρια, σχετικά με την εξάπλωση του κορονοϊού, είναι ότι μένουμε στο συναισθηματικό αντίκτυπο που έχουν μέσα μας. Έτσι όμως δεν καταγράφεται το ουσιαστικό μήνυμα, το τι χρειάζεται να κάνουμε για το καλό όλων μας.
Καθώς ο χρόνος περνά, έχουμε περισσότερες έγκυρες πληροφορίες και αρχίζουμε να ακούμε και λίγα πιο αισιόδοξα νέα. Αυτά επιτρέπουν στον πιο «ψύχραιμο» εγκέφαλο μας, στις πιο υψηλές λειτουργίες του νου, σε αυτό που αποκαλούμε καθαρό νου, να μας βοηθήσει στην σωστή λήψη αποφάσεων αλλά και στην συναισθηματική μας ρύθμιση, δηλαδή στο πώς αντιμετωπίζουμε το συναισθηματικό φορτίο όλων αυτών που βιώνουμε. Περνάμε δηλαδή σε μια ψύχραιμη προφύλαξη που θα μας βοηθήσει να βιώσουμε την κατάσταση με λιγότερο άγχος, φόβο και συμπτώματα κατάθλιψης.
Το ξέσπασμα μιας πανδημίας αποτελεί ένα συλλογικό τραύμα, που θα χρειαστεί πολλά χρόνια για να αντιληφθούμε τις ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις του. Όμως αυτή τη στιγμή καλούμαστε όλοι να βρούμε κάποιο νόημα σε όλο αυτό που βιώνουμε ώστε να το αντέξουμε. Να φροντίσουμε τον εαυτό μας και όσο μας επιτρέπουν οι περιστάσεις και τους άλλους. Να επανεξετάσουμε το τι είναι σημαντικό στις ζωές μας και να εκτιμήσουμε όλα αυτά που θεωρούσαμε δεδομένα. Να φύγουμε ίσως λίγο από το εγώ που ήμασταν τόσο πολύ όλοι ήμασταν επικεντρωμένοι και να επικεντρωθούμε στο εμείς και στο πως είναι να προσπαθούμε όλοι μαζί για κάτι κοινό, αυτή την φορά να αντισταθούμε απέναντι σ’ ένα «αόρατο» εχθρό…
Μπορεί έτσι να ανακαλύψουμε πως έχουμε πολύ περισσότερη δύναμη, ελπίδα και κουράγιο μέσα μας.
Μπορούμε όλοι να συμβάλλουμε στην περιορισμό της εξάπλωσης. Η ψύχραιμη κατανόηση του κινδύνου αλλά και της δύναμης που έχουμε μπορεί να μας δώσει το κίνητρο για να αλλάξουμε την στάση μας. Χρειάζεται να βάλουμε πρώτα την υγεία μας, την υγεία αυτών που αγαπάμε και ακόμα και αυτών που μπορεί καν να μην γνωρίζουμε.