Θεραπεία Σχημάτων
Η Θεραπεία Σχημάτων είναι μια εξέλιξη της γνωστικής συμπεριφορικής θεραπείας, η οποία σχεδιάστηκε από τον Jeffrey Young στα μέσα της δεκαετίας του 1980 ο οποίος ενσωμάτωσε στοιχεία και από άλλα είδη θεραπείας, όπως τη Θεραπεία Δεσμού, τη Gestalt και την Ψυχανάλυση.
Το κεντρικό δομικό στοιχείο στη διαδικασία της αλλαγής είναι η θεραπευτική σχέση, βάσει της οποίας ο ασθενής θα πρέπει να έρθει σε επαφή με εμπειρίες που έλειπαν κατά τη διάρκεια της ενηλικίωσης του. Ο θεραπευτής θα πρέπει να υιοθετήσει μια στάση που αντιστοιχεί στη στάση ενός φροντιστή γονέα προκειμένου να εκπληρώσει τις βασικές ανάγκες όπως ασφαλής προσκόλληση, αποδοχή, προστασία και αυτονομία ανάγκες που συχνά έχουν μείνει ανικανοποίητες από την παιδική ηλικία.
Το σχήμα είναι ένα άκαμπτο] σύνολο συναισθημάτων, σκέψεων και αναμνήσεων που αναπτύχθηκαν κατά την ενηλικίωση μέσω της μη εκπλήρωσης των βασικών αναγκών του παιδιού, το οποίο δείχνει υψηλό βαθμό δυσλειτουργίας και εμποδίζει τον ασθενή να ζήσει μια ευτυχισμένη ζωή. Παραδείγματα κοινών σχημάτων είναι η «εγκατάλειψη», τα «ανελαστικά πρότυπα» ή η «συναισθηματική στέρηση΅
Το άτομο προσαρμόζεται στο δυσλειτουργικό περιβάλλον που υπάρχει γύρω του προκειμένου να μην υποστεί περαιτέρω βλάβη αναπτύσσοντας τις λεγόμενες στρατηγικές αντιμετώπισης. Κάποιοι «υποκύπτουν» στο σχήμα τους («παράδοση»), άλλοι συμπεριφέρονται αντίθετα από αυτό που τους υπαγορεύει το σχήμα, κάνουν κάτι εντελώς διαφορετικό και σε υπερβολικό βαθμό, («υπεραναπλήρωση»), ενώ άλλοι επιλέγουν τον δρόμο της αποφυγής.
Η έννοια του επίπεδου λειτουργίας ( mode)
Ως επίπεδο λειτουργίας ορίζεται το σύνολο των σχημάτων, των στρατηγικών αντιμετώπισης και των αντιδράσεων που είναι ενεργές σε ένα άτομο μια δεδομένη χρονική στιγμή. Κάθε άτομο μπορεί ανά πάσα στιγμή να μετακινείται ανάμεσα σε πολλούς τρόπους λειτουργίας.
Η δημιουργία της έννοιας του τρόπου λειτουργίας προέκυψε ως ανάγκη αντιμετώπισης κάποιων συχνών προβλημάτων στην ψυχοθεραπευτική πράξη. Πιο συγκεκριμένα, σε περιπτώσεις ¨δύσκολων¨ θεραπευόμενων, οι οποίοι έχουν ένα πλήθος σχημάτων, που οδηγούν κάθε φορά σε διαφορετικές στρατηγικές αντιμετώπισης, δεν είναι δυνατόν για τον θεραπευτή να εστιάζει κάθε φορά σε κάποιο από αυτά. Συχνά ο θεραπευμένος μεταβαίνει από τον ένα τρόπο λειτουργίας στον άλλο, εκδηλώνοντας ακραίες αντιδράσεις όπως θλίψη, φόβο, θυμό, απόσυρση και συναισθηματική αποστασιοποίηση, ως αποτέλεσμα κινητοποίησης συγκεκριμένων σχημάτων και αντίστοιχων στρατηγικών αντιμετώπισης. Επίσης, κάποιοι θεραπευμένοι υιοθετούν στρατηγικές αποφυγής ή υπεραναπλήρωσης που δύσκολα προσεγγίζονται από τον θεραπευτή.
Οι τρόποι λειτουργίας κατατάσσονται σε τέσσερις ευρείες κατηγορίες: Παιδικοί τρόποι λειτουργίας (Ευάλωτο παιδί, Θυμωμένο παιδί, Παρορμητικό/απείθαρχο παιδί, Ευτυχισμένο παιδί). Λειτουργικοί τρόποι αντιμετώπισης (Συμμόρφωση με την παράδοση, Αποκομμένη προστασία, Αντισταθμιστής) Γονεϊκοί τρόποι λειτουργίας (Τιμωρητικός γονέας, Απαιτητικός γονέας) και τέλος η Λειτουργία του υγιούς ενήλικα.
Για ποιους ασθενείς ενδείκνυται η θεραπεία σχημάτων;
Η θεραπεία προορίζεται για ασθενείς που έχουν σχήματα ή μοτίβα προσωπικότητας που μπορούν να αναχθούν στην παιδική ηλικία και οι οποίοι επί του παρόντος συνεχίζουν να έχουν ισχυρό αντίκτυπο στις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις επιλογές ζωής και τις σχέσεις τους.
Η θεραπεία ως εκ τούτου συνιστάται σε άτομα με διαταραχές προσωπικότητας (ειδικά για ασθενείς με οριακές ή ναρκισσιστικές διαταραχές προσωπικότητας).
Χρησιμοποιείται επίσης όλο και περισσότερο σε διαταραχές του άξονα Ι που είναι ανθεκτικές στη θεραπεία, όπως οι χρόνιες αγχώδεις διαταραχές, οι ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές και οι διατροφικές διαταραχές.
Ως αντενδείξεις αναφέρονται οξείες διαταραχές όπως η μέτρια έως σοβαρή κατάχρηση ουσιών και οι ψυχωσικές διαταραχές. Η θεραπεία δεν ενδείκνυται επίσης για σοβαρές κρίσεις της ζωής που δεν μπορούν να ταξινομηθούν σε μόνιμα πρότυπα δυσλειτουργικής συμπεριφοράς.
Ποιοι είναι οι στόχοι της θεραπείας σχήματος;
- Οι ασθενείς αποκτούν επίγνωση και κατανόηση για τα αντίστοιχα σχήματά τους και κατανοούν τις δικές τους δυσκολίες όχι ως προσωπική αποτυχία αλλά ως έκφραση ανεκπλήρωτων βασικών αναγκών.
- Θυμωμένα, παρορμητικά ή σχήματα υπεραναπλήρωσης αντιμετωπίζονται με περιορισμό και ενσυναίσθηση.
- Οι τρόποι τιμωρίας, υπερβολικά επικριτικοί ή υπερβολικά απαιτητικοί αντιμετωπίζονται αυστηρά και καταπολεμούνται.
